002 - Huwelijk, echtscheiding en de doodstraf

Na 23 jaar huwelijk vond mijn ex dat ze niet langer bij mij in één huis kon wonen omdat ze mij gediagnosticeerd had als autist met het Asperger Syndroom. Nu is het zo dat in vergelijking met een vrouw, elke man in meer of mindere mate autistisch is, en in vergelijking met een man elke vrouw in meer of mindere mate borderline heeft, maar goed.
En dus verhuisde zij - inmiddels alweer zestien jaar geleden - 100 km naar het Noorden om op zichzelf te gaan wonen.
Naar aanleiding van die dramatische breuk heb ik elke tekst in de bijbel opgezocht over huwelijk, echtscheiding en hertrouwen, om te begrijpen wat God van mij wilde. Ik struikelde over de uitspraken van Jezus in Markus 10:11, Mattheus 5:31-32 en 19:9-10 en Lukas 16:18 dat alleen overspel een geldige reden is voor echtscheiding (en dus hertrouwen) wat erop neerkomt dat je in elk ander geval alleen zou moet blijven als het niet meer gaat. Ik ervoer het toen als een straf dat ik nog zo’n dertig jaar te gaan had en al die tijd alleen zou moeten blijven.

Maar door deze uitleg is de merkwaardige situatie ontstaan dat christelijke vrouwen gewoon bij hun man bleven/moesten blijven in extreme gevallen van alcoholisme, drugsgebruik of huiselijk geweld en dergelijke. Want het is: tot de dood ons scheidt... Maar dat kan Jezus toch niet werkelijk zo bedoeld hebben? Zitten we wel met de vraag hoe we Zijn uitspraken dan moeten begrijpen.

In het boek Leviticus komen we heel wat teksten tegen over huwelijk en seksualiteit. In die tijd was men niet zachtzinnig en op allerlei overtredingen stond de doodstraf. Overspel? Hoppa! Doodstraf! Maar let wel: die doodstraf maakte dan ook meteen een einde aan het huwelijk, want de overspelige is niet meer. De onschuldige partner is daarna rechtens vrij om te hertrouwen.

Dit geldt bij Mozes bij overspel (Leviticus 20:10), maar ook bij alcoholisme (Deuteronomium 21:20-21), afgoderij (Leviticus 20:27) of ‘vervloeking’ van de ouders (Leviticus 20:9) en nog meer zaken. Nou vinden wij onder invloed van onze samenleving vloeken niet meer zo erg, laat staan dat daar de doodstraf op zou moeten staan, maar je moet die uitspraken in hun context en cultuur zien. Wat zij vervloeking noemen, zouden wij emotionele mishandeling noemen. En we weten inmiddels heel goed hoe uitermate destructief langdurige emotionele mishandeling kan zijn. En we accepteren dat ook niet meer binnen een relatie.

Bij de wetten van Leviticus moeten we wel even opmerken dat dit uit het leven gegrepen rechterlijke uitspraken van Mozes zijn, door God gegeven. Dat wil zeggen: men kwam met een situatie aanzetten bij Mozes, die God om raad vroeg, waarop hij uitspraak deed (zie Exodus 18:13-27). Dit werd hem al gauw teveel, waarop er wijze mannen aangesteld werden (wij zouden dat rechters noemen) die in diezelfde lijn als Mozes recht moesten spreken over de situaties waar de aan hen toegewezen bevolkingsgroep mee aan kwam zetten. Daarbij golden Mozes’ uitspraken of wetten als jurisprudentie, als uitgangspunt, als vertrekpunt.
Je mag daarom niet zeggen: oh je mag je ouders niet ‘vervloeken’, maar je broers en zussen dan wel, want dat staat er niet bij. Nee. Als rechters een zaak kregen waarbij een broer zijn zus ‘vervloekte’, dan moesten ze uiteraard IN DEZELFDE STREKKING oordelen als bij het geval van de ouders. De wetten van Leviticus zijn niet exclusief, in die zin dat alles wat niet genoemd is dan ook uitgesloten is. Ze zijn juist inclusief: gelijke monniken, gelijke kappen. In vergelijkbare situaties moet vergelijkbaar geoordeeld worden.
Als we dit begrijpen, kunnen we zeggen dat het oordeel over een man die zijn vrouw emotioneel mishandeld, gelijk moet zijn aan het oordeel over een man die zijn ouders emotioneel mishandeld.

En nu doet Jezus iets ongelooflijk revolutionairs in de hierboven genoemde overspel-teksten. Jezus zegt: we gaan het vanaf nu NIET meer doen zoals bij Mozes, dat de doodstraf op overspel staat. Ok? Maar let op: het huwelijk eindigt daardoor wel!
Jezus zet een volkomen nieuwe trend in. Mozes: doodstraf. Jezus: alleen het huwelijk eindigt.

Maar geldt dat dan alleen en exclusief voor overspel? En niet voor misbruik, geweld, alcoholisme, religieus extremisme en al die andere situaties waar de doodstraf op stond? Natuurlijk niet. Voor al die situaties geldt: we passen de doodstraf niet meer toe, want Jezus is voor onze zonden gestorven. Maar dan ook: als er geen bekering, genezing en herstel mogelijk is, eindigt het huwelijk.
Je moet Jezus’ uitspraken over overspel doortrekken naar al die andere situaties waar ook de doodstraf op stond en vergelijkbaar oordelen: we doodden de overtreder niet, maar het huwelijk eindigt wel.

Jezus zegt daarom (ik parafraseer): al die smoesjes die jullie gebruiken om te scheiden, gelden niet. Zo heeft God het niet bedoeld. Mozes bedoelde niet te zeggen dat je maar een scheidbrief hoefde mee te geven en je er dan vanaf bent. Alleen in situaties waar de doodstraf op stond zoals overspel, eindigt het huwelijk. In alle andere gevallen pleeg je overspel.

Conclusie: scheiden mag niet, maar soms MOET het. Als je partner naar het oordeel van Mozes de doodstraf verdient, dan heb je de heilige, christelijke plicht het huwelijk te beëindigen en te ontbinden. Scheiding is het uitspreken van een doodsvonnis over je partner. Als je dat niet kan, moet je niet scheiden.

Zo, dat moest ik even kwijt.