074 - Hoe vierendertig toelichtingen in Genesis het gebruik van oude bronnen laat zien.

Er staan vele zogeheten anachronismen in Genesis. Dat zijn vermeldingen die niet passen bij de tijd waarover geschreven wordt. Zie de volledige lijst hierachteraan. Voor bijbel-critici is dat een reden om te beargumenteren dat Genesis pas in veel latere tijd is opgeschreven, toen deze vermeldingen pas actueel waren. We kunnen ze niet allemaal bespreken in een blog, maar laat ik er twee opvallende uitpikken, die uitstekend laten zien wat er aan de hand moet zijn.

Hebron
Op drie plekken (23:2,19 en 35:27) wordt de toelichting gegeven dat de stad Kirjat-Arba nu Hebron heet. Jozua 11:21 vertelt hoe Jozua ‘Hebron’ veroverde en verderop vinden we ook precies dit soort aanvullingen (14:15, 15:13, 20:7, 21:11). In Jozua 14:15 en 15:13 wordt de stad aan Kaleb gegeven, en er wordt bij uitgelegd dat de stad vroeger Kirjath-Arba heette omdat Arba een groot man was onder de Enakieten en hij de vader van Enak was, de voorvader van de Enakieten.
Kirjath-Arba betekent letterlijk “de stad van Arba”, terwijl het woord Hebron een Hebreeuwse naam is. Er is geen enkele reden om aan te nemen dat de Enakieten de naam van de stad van hun voorvader en held ooit een keer een Hebreeuwse naam gegeven zullen hebben, zeker omdat ze Jozua tegenstreefden (Jozua 10). De naamsverandering zal daarom plaatsgevonden hebben bij/met/na de verovering door Jozua en de toewijzing aan Kaleb. David werd later in Hebron tot koning wordt gezalfd over Juda (2 Samuël 2:1-4) en vanaf dat moment heeft de stad pas echt een centrale rol in de Israëlische geschiedenis.
Met andere woorden: de naam Kirjath-Arba was de naam van de stad in de tijd van de aartsvaders. De naam Hebron kwam pas in gebruik na de verovering en werd pas echt relevant nadat David koning werd. Dat betekent dat de Hebron-toelichtingen ook pas na Jozua of zelfs met of na David geschreven zijn.

De nazaten van Ezau
Genesis 36 betreft de afstammings- en koningenlijst van Ezau/Edom. De tekst in Genesis 36:31 “voordat er een koning over de Israëlieten regeerde” is overduidelijk een commentaar dat pas geschreven kan zijn nadat er koningen van Israël waren. Dus op zijn vroegst vanaf David. Maar ook voor de Edomitische koningen zelf tot aan Saul geldt dat het niet ten tijde van Izaak en Jakob geschreven kan zijn natuurlijk.

Saul versloeg Edom, maar David onderwierp het volledig en lijfde het in.¹ Wat daarom heel goed zou kunnen, is dat David in de archieven van de koning van Edom de informatie van Ezau gevonden heeft. En dat hij (of een scriba uit zijn tijd) vanwege de profetie van Izaak over Ezau het noodzakelijk achtte dit in te voegen in Genesis.²

Een bevestiging dat het hele hoofdstuk 36 later toegevoegd zal zijn, is ook de wijze waarop de toledoth-formulering³ gehanteerd wordt in 36:1. P. J. Wiseman heeft in zijn boek ‘Ancient Records and the Structure of Genesis’ beargumenteerd hoe de toledoth-formules overeenkomen met oude kleitabletten die hij in Irak bestudeerde. Zij kunnen volgens hem beschouwd worden als AFTITELINGEN of zelfs handtekeningen van datgene wat ervoor staat. Dus de geschiedenis van de hemel en aarde (2:4) staat beschreven in 1:1-2:3 en de geschiedenis van Adam (5:1a) staat beschreven in 2:5-4:26, enzovoorts.⁴

Als we hoofdstuk 36 achterwege laten, dan loopt de geschiedenis die Jakob (37:2a) opgetekend kan hebben van 25:19b tot 37:1, wat logisch is. Het zou echter raar zijn dat Ezau dat geschreven zou hebben volgens 36:1 en dat Jakob dan de afstammingen van Ezau geschreven zou hebben volgens 37:2a. Daarom lijkt het erop dat degene die hoofdstuk 36 ingevoegd zal hebben, niet goed begrepen heeft dat de toledoth-formules AFTITELINGEN zijn. Net zoals wij overigens en degenen die de verzen en hoofdstukken in de bijbel toegevoegd hebben. Hij heeft ze opgevat als (hoofdstuk)titels aan het begin van een nieuwe familiegeschiedenis. Daarom heeft diegene - ten diepste abusievelijk - de geslachtslijst van Ezau nog VÓÓR de aftiteling van Jakob geplaatst (37:2a) en het vervolgens INGELEID met een toledoth-formule voor Ezau.^{5 6}

 

Conclusie
Wat dit laat zien, is dat niet zozeer het hele boek Genesis in de tijd van David of zelfs nog veel later geschreven is. Want het zou dan volstrekt onnodig zijn namen en beschrijvingen te gebruiken die niemand meer kent. Het laat juist zien dat er van heel oude bronnen gebruik gemaakt is waarvan het in latere tijd noodzakelijk werd om het op bepaalde plekken aan te vullen met korte toelichtingen, omdat de oude namen in onbruik geraakt waren. Uit respect voor de originele tekst veranderde men de namen niet, maar voegde men slechts een toelichting toe.

Al die oude namen en gebruiken passen in en komen uit de tijd van de aartsvaders, nog ver voor de tijd dat de Israëlieten in Egypte woonden. De toelichtingen, uitleggingen en aanvullingen stammen uit de tijd van David of daarna. Er heeft dus redactie plaatsgevonden⁷. Juist doordat we de sporen van deze redactie nog duidelijk kunnen zien, kunnen we de ontstaansgeschiedenis van Genesis duidelijker in kaart brengen: de aartsvaders schreven het op, Mozes vertaalde het en maakte er één boek van, in de tijd van David kwamen er zo’n vierendertig noodzakelijke aanvullingen en toelichtingen bij.

 

¹             Zie 1 Samuël 14:47-48 en 2 Samuël 8:14. Zelfs zodanig dat in de tijd van Josafat nog geschreven wordt dat er slechts een stadhouder over Edom heerste (1 Koningen 22:47). Ten tijde van slechte koning Joram van Juda kwam er wel weer een koning in Edom (2 Koningen 8:20) terug. Omdat Genesis 36 geen Edomitische koning vermeldt tijdens Saul, zal Saul waarschijnlijk de koning verslagen en onttroond hebben, maar dus nog niet elke stad ingelijfd hebben.

²             Zie Genesis 27:39-40 en ook de profetie van Rebekka in Genesis 25:23.

³             Dat zijn specifieke formules in Genesis in de vorm van “dit is de geschiedenis van ...”, die de specifieke familiegeschiedenissen of geslachtslijsten markeren en onderscheiden. (Genesis 2:4, 5:1a, 6:9a, 10:1, 10:32, 11:10a, 11:27a, 25:12/13, 25:19a, 36:1,4, 37:2a)

⁴             Waarbij Mozes deze verschillende familiegeschiedenissen van zijn voorouders dan waarschijnlijk op kleitabletten overgeleverd gekregen heeft. Vanwege zijn opleiding aan het Egyptische hof had hij de kennis om deze te vertalen naar het paleo-Hebreeuws van zijn volk. Zodoende heeft hij van die op zichzelf staande geschiedenissen en geslachtslijsten het ene boek Genesis samengesteld.

⁵             Overigens zal hoofdstuk 36 zelf ook uit twee bronnen samengesteld zijn, omdat in 36:9 ook weer een keer de toledoth-formule staat.

⁶             Precies datzelfde (invoegen VÓÓR de toledoth-vermelding van Izak en toledoth-formule als titel gebruiken) lijkt ook gebeurd te zijn met de afstammelingen van Ismaël in Genesis 25:12-18. Dat is dan mogelijk tegelijkertijd met die van Ezau gebeurt.

⁷             Ook zal er een keer een nieuwe schrijfwijze van paleo-Hebreeuws naar Hebreeuws hebben moeten gebeuren.

Bijlage

 Anachronismen in Genesis.

1.  2:14 Verduidelijkt de locatie van de rivieren in Eden voor lezers die bekend zijn met Assur en de Eufraat.
2. 10:10-12 Verduidelijkt de locaties en betekenis van steden in Mesopotamië voor een later publiek.
3. 10:14 Noemt Filistijnen, die pas na 1200 v.Chr. in Kanaän waren.
4. 11:2 Sinear verwijst naar Babylonië, dat later bekend was.
5. 11:28 Chaldeeën waren pas later bekend, niet in Abrahams tijd.
6. 12:6 “tot op deze dag waren de Kanaänieten in het land” impliceert een tijd na de verovering
7. 12:8 Geeft een geografische precisering voor lezers die bekend zijn met de ligging van Ai.
8. 14:2 Verduidelijkt dat de oude naam Bela later bekend is als Zoar.
9. 14:3 Identificeert het oude dal Siddim met de latere naam Zoutzee (Dode Zee).
10. 14:7 Verduidelijkt dat de oude plaats En-Mispat later bekend is als Kades.
11. 14:8 "het dal Siddim, dat is de Zoutzee".
12. 14:14 Stad Dan heette Laïs vóór de verovering (Richt. 18:29).
13. 14:17 Identificeert het oude dal Sawe met het latere Koningsdal.
14. 15:7 zie 11:28 “Chaldeeën”.
15. 16:14 “Die ligt tussen Kades en Bered" geeft een geografische precisering voor lezers die deze plaatsen kennen.
16. 20:1 Verduidelijkt de locatie van Abrahams verblijf voor een publiek dat deze plaatsen kent.
17. 21:32 Zie 10:14. Filistijnen.
18. 22:14 “de HEERE zal erin voorzien, zoals heden ten dage gezegd wordt”, verklaart de oorsprong van een later gezegde.
19. 23:2 Verduidelijkt dat de oude naam Kirjat-Arba later Hebron is.
20. 23:19 Idem
21. 25:18 Geografische beschrijving voor wie Assur kennen.
22. 26:33 "tot op de dag van vandaag" suggereert een latere tijd dan van de gebeurtenis zelf.
23. 32:30 Verklaart de naam Peniel, mogelijk om de betekenis voor latere lezers te benadrukken.
24. 32:32 "Daarom eten de Israëlieten tot op de dag van vandaag de pees van de dij die aan de heupkom zit niet." Uitleg van een hedendaags gebruik met een link naar een gebeurtenis uit het verleden.
25. 33:18 “dat is in het land Kanaän" verduidelijkt de locatie van Sichem voor lezers die de context van Kanaän nodig hebben.
26. 35:6 Identificeert de oude naam Luz met de latere naam Bethel.
27. 35:19 Verduidelijkt dat Efrath later bekend is als Bethlehem.
28. 35:20 “Tot op deze dag” geeft een (veel) later tijdstip van schrijven aan.
29. 35:27 Zie 23:2,19 Kirjat-Arba, "dat is Hebron".
30. 36:31 Bij de lijst van Edomitische koningen wordt gezegd: "Dit zijn de koningen die in het land Edom geregeerd hebben, voordat er een koning over de Israëlieten regeerde."
    Kan pas geschreven zijn nadat er Israëlische koningen waren.
31. 47:11 De vermelding "het land Rameses" is een latere toelichting op de originele naam Gosen.
32. 48:7 zie 35:19 “Efrath, dat is Bethlehem”
33. 49:30 Verduidelijkt de locatie van Machpela voor latere lezers.
34. 50:10-11 De Kanaänieten noemen de dorsvloer van Atad Abel-Mizraïm, met de uitleg "dat ligt aan de overzijde van de Jordaan".